از لحاظ تاریخی، افغان ها دارای یک پلتفورم خاص شرعی و روایتی به نام لویه جرگه برای اتخاذ تصامیم عمده سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی و پیدا کردن راه حل برای مشکلات خود هستند.
زمانی که حکومت ها و مردم با مشکل مواجه می شوند، برای پیدا کردن راه حل به جرگه بزرگ ملی و قومی مراجعه می‌کنند.
جرگه و به یژه لویه جرگه در تاریخ افغانستان بسیار مهم است. حکومت ها و مردم همواره تصامیم ملی و بین المللی را از همین طریق اتخاذ کرده اند.
بحث جرگه مربوط به تاریخ افغانستان بزرگ است و در نتیجه این جرگه ها مردم افغانستان صاحب افغانستان معاصر هستند و امپراطوری احمدشاهی را نیز ایجاد کردند.
در خیبر پشتونخوا جرگه ملی پشتون ها به رهبری منظور احمد پشتین برای احقاق حقوق پشتون ها تشکیل شد. این جرگه بزرگ عدالت خواهی نیز از سلسله جرگه های تاریخی قوم پشتون افغانستان است که به باور کارشناسان نتایج مثبتی برای مردم پشتون خواهد داشت.
فیض محمد زلاند، استاد پوهنتون می‌گوید:« جرگه بحث مرتبط با وجود افغانستان است. ما در نتیجه یک لویه جرگه، افغانستان معاصر داریم، ما امپراطوری احمدشاهی داریم و همیشه مشکلات و تصامیم عمده خود را از طریق لویه جرگه گرفته ایم. جرگه ای که به ابتکار جنبش تحفظ پشتون ها ایجاد شد، همان جرگه افغانستان است که در آن مشکلات مردم پشتون مطرح و راه حل ارائیه خواهد شد.»
جرگه سابقه طولانی در تاریخ افغان ها دارد و مشکلات خورد و بزرگ را از این طریق حل می کنند.
اولین جرگه به رهبری میرویس خان نیکه، زمانیکه گورگین به قندهار و مناطق دیگر حمله کرد، تشکیل شد.
پس از برگزاری همین جرگه مردمی، گورگین و نیروهای متجاوز اش شکست خوردند و حکومت مستقلی به رهبری میرویس نیکه ایجاد شد.
در لویه جرگه دوم که مردم افغانستان آنرا تشکیل دادند، احمد شاه ابدالی به قدرت رسید و همچنین امپراطوری افغانستان ایجاد شد که سرحدات آن تا اصفهان و دهلی رسید.
معین گل سمکنی، تحلیلگر سیاسی می‌گوید:« گورگین آمد و خاک افغانستان را تا قندهار اشغال کرد، اما افغان ها به رهبری میرویس خان نیکه جرگه برگزار کردند و در نتیجه نه تنها گورگین رانده شد، بلکه افغان ها منطقه را تا اصفهان گرفتند. در زمان احمدشاه بابا افغانها به دسته ها تقسیم شده بودند و سرانجام در نتیجه یک جرگه بزرگ احمدشاه ابدالی رهبر افغانها انتخاب شد و پس از آن امپراطوری بزرگ خود را ایجاد کرد.»
نجیب الله بهادر، استاد پوهنتون می‌گوید:« اولین لویه جرگه مؤثر در زمان میرویس خان نیکه برگزار شد. وقتی که گورگین به افغانستان حمله کرد، میرویس نیکه به عربستان رفت و از آنجا فتوای علما را با خود آورد. پس از آن جرگه بزرگی در افغانستان تشکیل و علیه گورگین قیام شد. در نتیجه این قیام، گورگین شکست خورد و افغان ها چندین سال بر اصفهان حکومت کردند.»
جرگه در اصل یک ارگان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که برای حل مشکلات راه حل های همه جانبه پیدا می کند.
به باور بسیاری، مجموعه کنونی سازمان ملل متحد نیز از جرگه مردم افغانستان الهام گرفته شده است که برای حل مشکلات در سطح بین المللی تلاش می کند.
صاحب‌نظران می‌گویند، جرگه زمانی تشکیل می شود که مردم یا حکومت ها با مشکلاتی لاینحل مواجه شده باشند.
به باور آنان، زمانی که حکومت ها با چالش مواجه می شوند، به لویه جرگه قومی رو می‌آورند و مسائل را حل می کنند.
معین گل سمکنی، تحلیلگر سیاسی می‌گوید:« جرگه خود یک ارگان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که در آن مسائل عمده سیاسی و اجتماعی حل می شود. مجمع عمومی سازمان ملل متحد ممکن است از جرگه ما الهام گرفته باشد. تصامیم جرگه عادلانه است و در صورت عدم پذیرش، جرگه قوه فیزیکی خود را دارد.»
نجیب الله بهادر، استاد پوهنتون می‌گوید:« مشکلاتی همیشه در جرگه ها حل شده است که نظام ها و حکومت های حاکم بر افغانستان راه حلی برای آن پیدا نکرده اند. جرگه همیشه در بعد سیاسی و حقوقی نقش مثبتی داشته و تحولات عمیقی ایجاد کرده است.»
قبل از جرگه جاری در خیبر پشتونخوا، به رهبری منظور احمد پشتین، برای آخرین بار توسط میرزا علی خان در دهه سوم قرن بیستم به نام وحدت و مطالبه مردم پشتون ها دایر شده و صدای حق طلبی پشتون ها را بلند کرد بود.
مردم پشتون در خیبر پشتونخوا از جرگه بزرگ قومی توقع زیادی دارند. مردم انتظار دارند که این جرگه به فاجعه در خاک پشتون پایان دهد و حق شان را به آنان بازگرداند.
