زلمی خلیلزاد، نماینده سابق ویژه امریکا برای صلح افغانستان در صفحه ایکس خود نگاشته است، مقامات حکومت قبل تقصیرسقوط نظام جمهوری را به گردن من و امریکا می اندازند، اما اینگونه نیست، بلکه دلیل اصلی آن خود مقامات سابق افغانستان هستند.
خلیلزاد پیش از این نگاشته بود که مقامات حکومت جمهوریت قبلی در حکومتداری، مذاکره و جنگ شکست خوردند و همین رهبران پیشین حکومت تمام فرصت های طلایی را برای افغانستان از بین بردند.
وی در این مورد می‌گوید:« مقامات سابقه افغانستان امریکا و خلیلزاد را مقصر سقوط حکومت قبلی می‌دانند اما خود آنها عاملین اصلی سقوط نظام جمهوری هستند. مسوولین نظام جمهوری در حکومت داری و جنگ شکست خوردند و تمام فرصت های طلایی افغانستان را که باید از آن استفاده می شد، از بین بردند.»
کارشناسان سیاسی می‌گویند، بدون شک مقامات سابق در سقوط نظام جمهوری نقش داشتند اما خلیلزاد و جامعه جهانی نیز در این امر دخیل بودند.
آنها می‌گویند، خلیلزاد و جامعه جهانی از اولین کنفرانس بن تا ۱۵ آگست درگیر مسئله افغانستان بودند و این کار در سقوط حکومت قبلی نقش اساسی داشت.
به گفته کارشناسان، همسایه ها و کشورهای منطقه نیز بی طرف نمانده اند، بلکه مسوولیت برای آنها نیز راجع می‌شود.
زمان گل دهاتی، کارشناس سیاسی می‌گوید:« من کاملاً با گفته های خلیلزاد موافقم که می‌گوید در ۲۰ سال گذشته، همه فرصت ها برای خودکفایی، صلح و امنیت افغانستان از بین رفته است. اما نباید فراموش کرد که اساس این اقدامات در اولین کنفرانس بن گذاشته شد و از آن زمان در واقیعت هم این حاکمیت در همه زمینه ها شکست خورده است و آخرین مورد این بود که هشتاد درصد طرح دوحه از سوی آنها رد شد، ولی فراموش نکنیم که خلیلزاد و جامعه بین المللی از کنفرانس بن تا ۱۵ آگست در این امر مشارکت داشتند و مسوولیت کامل یک بخش به آنها برمی گردد. کشورهای همسایه و منطقه نیز در این امر مشارکت داشتند.»
برخی دیگر می‌گویند، نه تنها مقامات نظام قبلی مسوول سقوط حکومت هستند، بلکه امریکا نیز مسوول است. به گفته آنها، امریکا برای حفظ سرمایه و امنیت خود، آن نظام افغانستان را تنها رها کرد که از حمایت کامل آنها برخوردار بود.
یوسف امین زازی، کارشناس سیاسی می‌گوید:« نه تنها نظام جمهوری در قبال افغانستان مسوول بود، بلکی مردم از آن به تنگ آمده بودند، فساد وجود داشت، امریکا نیز سرمایه، پول و تجهیزات خود را از دست می داد و از سوی دیگر سر خود را از دست می دادند. بالاخره امریکا نظامی را که حمایت می‌کرد، ترک کرد.»
کارشناسان بر این باورند که جنگ افغانستان طولانی ترین جنگ در تاریخ امریکا بود که هم از نظر اقتصادی و هم از نظر نظامی برای آنها قیمت تمام شد و در نهایت مجبور شدند تا به توافق دوحه گردن نهد و با متحدین خود یکجا افغانستان را ترک کنند.
اما برخی بر این باورند که مردم افغانستان به مدت ۲۰ سال در برابر تهاجم ناتو به رهبری امریکا جنگ خستگی ناپذیر کردند و قربانی نیز دادند و سرانجام این مبارزه در ۱۵ آگست ۲۰۲۱ با پیروزی به پایان رسید.
