د هرات ګمرک کې د تېرې چهار شنبې ورځې له اورلګېدنې وروسته سوداګر په ګمرکونو کې د اوروژنې اړوند سیسټمونو له نه شتون شکایت کوي.
دوی وایي، د هرات ګمرک دننه وروستۍ اورلګېدنه کې د اور وژنې یا اطفایې سیسټم نه شتوالي له امله په سوداګریزو توکو بار څه باندې ۴۰ موټر په بشپړ ډول سوځېدلي او میلیونونه افغانۍ زیان یې اړولی دی.
د سوداګرۍ او پانګونې خونې مرستیال محمد یونس مهمند وايي: «دولت ته مو وړاندیز دی، چې د پېښې څېړلو لپاره مشخص پلاوی وټاکي، ترڅو د هرات او بولدک په څېر پېښو څېړنه وکړي. خصوصي سکټور ته دا پوښتنه ده چې ولې د دغه شان پېښو مخنیوی نه کېږي او ولې په ګمرکونو کې د اور وژنې وسایل نه شته دي.»
همدارنګه د هرات د سوداګرۍ او پانګونې خونې مرستیال احمد سعید صدیقي هم د اور وژنې وسایلو نه شتون تاییدوي او وایي:« کله چې د سوداګرو مالونه د ګمرک په هنګرونو کې تخلیه شي، ګمرک مسوولیت لري چې دغه جنس طی مراحل کړي او بېرته یې سوداګر ته وسپاري. خو له بده مرغه د ځینو ستونزو او د اور وژنې وسایلو د نه شتون له امله درانه زیانونه اوښتي. که چېرې د اور وژنې په پيل کې وسایل وای، د اور د کنټرولو امکانات زیات وو.»
بل پلو، له یو شمېر سوداګرو سره اصلي پوښتنه دا ده، چې د درېیو ورځو له تېرېدو سره ولې لاهم د اور لګېدنې لامل نه دی روښانه شوی.
دوی له سرپرست حکومته غواړي، چې ژر تر ژره د اورلګېدنې لامل پیدا کړي اوله دوی سره یې معلومات شریک کړي.
دغه راز سوداګر له سرپرست حکومت هغو کسانو ته د تاوان ورکولو غوښتنه کوي، چې مالونه یې په ګمرک کې سوځېدلي دي.
سوداګر عبدالله وایي: « موږ دا وایو، چې د ګمرک مسوولین دې تعقیب شي او له دوی څخه دې د اور لګېدنې په تړاو پوښتنې وشي. څنګه کېدای شي چې د رخصتۍ په ورځ دې ګمرک اور واخلي او خلکو ته میلیونونه ډالر تاوان ورسېږي.»
چارواکي د هېواد په ګمرکونو کې د اور وژنې سیسټمونو نه شتون مني او زیاتوي، چې د یادو سیسټمونو د جوړولو لپاره به ګامونه پورته کړي.
ېښو ته د رسېدو په چارو کې د دولت وزارت سرپرست نورالدین ترابي وايي: « لومړی مو دا خپل وزارت ته مشوره ده، چې په دې اړه کوټلي ګامونه پورته او اړین تدابیر ونیسي؛ که چېرې ۱۰۰ زره افغانۍ مصرف کړو، د میلیونونه افغانیو تاوان مخه پرې نیولی شو.»
د هرات ګمرک مشر احمد حامد وايي، په وروستۍ اورلګېدنه کې زیات قیمتي توکي لکه غالۍ، بېټرۍ، د موټرو پرزې، ټوکران، د صنعتي کارخونو خام مواد او یو شمېر نور توکي سوځېدلي خو ټولیز ارزښت یې لا نه دی سنجول شوی.
حامد زیاتوي: « دا ټول قېمتي توکي او جنسونه وو، چې په کې موټر سایکلونه، بېټرۍ، پرزه جات، غالۍ، رختونه او نور ګرانه بیه توکي سوځېدلي دي.»
دا په داسې حال کې ده چې له دې وړاندې د هرات په اسلام کلا بندر او دغه راز د کندهار د سپین بولدک په وېش بازار کې هم ورته اور لګېدنې رامنځ ته شوې او میلیونونه ډالر زیانونه یې واړول، خو نه یې لامل څرګند شو او نه یې په تړاو له چا پوښتنې وشوې.